چهل حدیث « روانشناسی »
مقــدمـه
جهان درون و دنياى روح بشر، بسيار شگفت، پيچيده و اعجاب انگيز است و بحق، «انسان، موجود ناشناخته» است.
نَوَسانات روحى، آرامشها و اضطرابها، انگيزه ها و تغييراتِ رفتارى و واكنشهاى اجتماعى، هنجارها و ناهنجاريها در خصلتها و عملها، همه و همه ريشه در همان «روان» و «قلب» انسان دارد. علوم تربيتى و مباحث اخلاقى نيز، بطور عمده بر شناخت روح و روان و تأثير و تأثّر انسان از محيط و عوامل درونى و بيرونى مبتنى است.
اينها سبب مى شود كه به اين بُعد حسّاس و سرنوشت ساز، توجّه بيشترى معطوف گردد.
* * *
بى آنكه «روان شناسى» غرب و اصطلاحات و مباحث اين رشته علمى مرعوبمان كند، و بى آنكه بخواهيم از ارزش آن بگذريم، معتقديم چه در مباحث نظرى روانشناسى و روانكاوى و چه در شيوه هاى عملى و سامان بخشى هاى رفتارى، «مكتب وحى» غنى تر و عميق تر است.
در مراجعه به گنجينه هاى عظيم روايات، به گوهرهاى بس نفيس و ارزشمندى برمى خوريم كه خيره كننده دلها و ديده هاست. ديد روان شناسانه به متون روايى، جلوه هاى بيشترى از غناى دستاوردهاى وحى را نشان مى دهد.
خودشناسى، هم مقدّمه «خداشناسى» است، هم زمينه سازِ «خداپرستى». و هر كه خود را نشناسد، به مقتضاى احاديث، از شناخت ديگران و ديگر چيزها ناتوان تر است، چرا كه «كتاب نفس» همواره پيش روى انسان و در معرض چشم بيناى اوست. كسانى كه كار تربيتى مى كنند، بى نياز از اين «شناخت» نيستند. براى آنان هم كه در مسير اخلاق گام بر مى دارند، آگاهى از خفايا و زواياى روحى، يك ضرورت است.
پس نيازى به بيان اهميّت روان شناسى نيست.
امّا، از آنجا كه امامان معصوم عليهم السلام، مربّيان روح و معلّمان حكمت و الگوهاى رهروى و مشعلهاى راهنمايى اند، كلامشان نيز در اين ميدان، مرز درستى و نادرستى است.
به همين خاطر، به آستان احاديث اهل بيت عليهم السلامروى مى آوريم و از اين خرمن پربار بهره مى گيريم و بى واسطه، به سرچشمه رسيده و زلال معارف را مى نوشيم و بى واسطه، از درخت معرفت، ميوه مى چينيم ...
* * *
گزينش «چهل حديث» از انبوه روايات و انتخاب چهل گوهر و مرواريد از درياى موّاج سخنان معصومين، براستى دشوار است، چرا كه در اين زمينه، احاديث بسيارى در كتب روايت آمده و انتخاب را دشوار مى سازد. تنها در «غررالحكم» اميرمؤمنان عليه السلام، كلمات قصار بى شمارى ديده مى شود كه در زمينه مسائل روحى و حساسيّتهاى روانى، شيوه هاى تأثيرگذارى بر افراد، كششهاى درونىِ انسان و ابعاد پيچـيده روح او و لطـايف و ظرايفى در اين باره است، تا چه رسد به ديگر منابع عظيم و غنى حديث كه در دسترس ماست.
با اين حال، هدف اين جزوه، ارائه «چهـل قطره» از اين اقيانوس بيكران است، و ديدن «چهل گوهر» از اين گنجينه عظيم و گرانقدر.
اميد است كه علاقه مندان به اين مباحث را سود بخشد و ايمان به مكتب وحى و اهل بيت عليهم السلام را بيفزايد.
قم ـ جواد محدثى
ارديبهشت 1373
قـالَ اللّه تعـالى:
مـا جَعَـلَ اللّهُ لِرَجُـلٍ
مِـنْ قَلْبَيْنِ فِى جَوْفِـهِ.
احزاب، آيه 4.
خـداوند براى هيچـكس،
دو قـلب در سيـنه اش قرار نـداده است
.نمایش منبع
بخش اول
در حالات شخصى
آسايش جسم و جان
امام صـادق عليه السلام فرمود:
خواب، آرام بخش جسم است، سخن گفتن آسايش روح است و سكوت، سبب راحتى عقل است.
نمایش منبع
آمــادگى دل
على عليه السلام فرمود:
دلها را حالتِ خواستن و ناخواستن و روى آوردن و پشت كردن است. از راه خواسته ها و تمايلات، سراغ قلبها برويد ، چرا كه اگر دل را به كارى مجبور كنند، كور مى شود.
، چرا كه اگر دل را به كارى مجبور كنند، كور مى شود.نمایش منبع
اسير بند حرص
على عليه السلام فرمود:
حـريـص، گرفـتار و اسيرخوارى و ذلّتى است
كه اسارت و بند او هرگز باز نمى شود.
از طمع پرهيز كن و ز ديگران چيزى مخواه
نكته اى بشنو كه تابان همچو درّ و گوهر است آز، مردان را زبون و خوار سازد در جهان
مرگ از ننگ گدايى مرد را آسانتر است «قاسم رسا»
نكته اى بشنو كه تابان همچو درّ و گوهر است آز، مردان را زبون و خوار سازد در جهان
مرگ از ننگ گدايى مرد را آسانتر است «قاسم رسا»
نمایش منبع
افشــاگرى خشــم
على عليه السلام فرمود:
خشم، صاحب خود را به پستى و هلاكت مى اندازد
و عيبهاى او را آشكار مى سازد.
نمایش منبع
انگيزه، نيروبخشِ جسم
امام صادق عليه السلام فرمود:
هرگز بدنى از آنچه كه «نيّت» و انگيزه نسبت به آن قوى باشد، ضعيف و ناتوان نمى شود.
نمایش منبع
تأثير ظاهر در باطن
على عليه السلام فرمود:
اگر حليم و بردبار نيستى، خود را به بردبارى و حليمى بزن، چرا كه هيچ كس خود را شبيه قومى نمى سازد، مگر اينكه اميد است از آنان باشند .
.نمایش منبع
تأثير غصّه بر جسم
على عليه السلام فرمود:
اندوه، بدن را ذوب و آب مى كند.
به رهِ تو بس كه نالم، ز غمِ تو بس كه مويم
شده ام ز ناله، نايى، شده ام ز مويه، مويى
شده ام ز ناله، نايى، شده ام ز مويه، مويى
نمایش منبع
چشـم و گوش عـاشـق
على عليه السلام فرمود:
كسى كه به چيزى عشق ورزد، آن عشق، چشمش را نابينا و دلش را بيمار مى سازد، آنگاه با چشمى ناسالم نگاه مى كند و با گوشى ناشـنوا گوش مى دهـد.
عشق اگر آيد، بَرَد هوش و دل فرزانه را
دزد عاقل مى كُشد اوّل چراغ خانه را
دزد عاقل مى كُشد اوّل چراغ خانه را
نمایش منبع
خشـوع دروغـين
رسول اكرم صلي الله عليه و آله فرمود:
آن مقدار خشوع جسم و بدن، كه زيادتر از خشوع قلبى باشد، نزد ما «نفاق» و دورويى است.
نمایش منبع
خودپسندى، بدتر از گناه
امام صـادق عليه السلام فرمود:
خداوند دانست كه براى مؤمن، «گناه» بهتر از «عُجب» و خودپسندى است و اگر چنين نبود، خداوند هرگز مؤمنى را به گناه مبتلا نمى كرد
الهى ... من غلام آن معصيتم كه مرا به «عذر» آورد و از آن طاعت بيزارم كه مرا به «عُجب» آورد.
(خواجه عبداللّه انصارى)
نمایش منبع
دلهاى استوار و آهنين
امام صـادق عليه السلام فرمود:
مؤمن، از پاره هاى فولاد، استوارتر و محكم تر است. آهن هرگاه در كوره آتش رود، نرم مى شود؛ امّا مؤمن اگر كشته شود و زنده گردد، سپس دوباره كشته شود، دلش هرگز دگرگونى نمى يابد.
موحد چو در پاى ريزى زرش
و يا تيغ هندى نهى بر سرش
اميد و هراسش نباشد زكس
همين است معناى توحيد و بس
و يا تيغ هندى نهى بر سرش
اميد و هراسش نباشد زكس
همين است معناى توحيد و بس
نمایش منبع
رابطـه دل و لبـاس
على عليه السلام لباس وصله دارى پوشيده بود. وقتى از آن حضرت در اين باره سؤال كردند، فرمود:
لباس پست و پايين،
موجب خشوع قلب مى گردد.
نمایش منبع
رابطـه اشـك و دل
امام على عليه السلام فرمود:
اشك چشم، جز بخاطر قساوت دلها نمى خشكد و دلها جز بخاطر زيادى گناهان، مبتلا به قساوت نمى شود.
نمایش منبع
رهبرى دلها و انديشهها
اميرمـؤمنان عليه السلام فرمود:
دركها و فهم ها، پيشواى انديشه هاست، انديشه ها، امامِ دلهاست، دلها ائمّه حواس است و حواس، پيشواى اعضا و اندام است.
نمایش منبع
ريشـه تـكبّر
حضرت صادق عليه السلام فرمود:
هيچ كس تكبّر و قدرت نمايى نمى ورزد، مگر بخاطر ذلّتى كه در درون خويش مى يابد و احساس مى كند.
نمایش منبع
زنــده دلى
رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود:
حيات دل با مرگ نفْس است و رسيدن به استوارى و استقامت، در سايه زنده دلى فراهم مى شود.
نمایش منبع
علاج ترس از خطر موهوم
على عليه السلام فرمود:
هرگاه از كارى هراس و بيم داشتى، خود را در آغوش همان كار بيفكن، چرا كه سختى پرهيز و هراس، بزرگتر از خود آن چيزى است كه از آن مى ترسى .
.نمایش منبع
غـــذاى روح
اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود:
«طعام»، قُوت و غذاى جسم است، و «اطعام» غذاى روح است.
غذاى روح است.نمایش منبع
گــريه منافـقـانه
رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود:
گريه مؤمن از قلب اوست، و گريه منافق از سر او
(يعنى سطحى و ظاهرى است، مثل اشك تمساح).
نمایش منبع
لغـزشـهاى افشـاگر
على عليه السلام فرمود:
هرگز كسى چيزى را در دل پنهان نمى كند، مگر آنكه از لغزشها و پَرِشهاى زبانى اش و نيز از دگرگونيهاى چهره اش آشـكار مى شود .
.نمایش منبع
يافـتن شريــك جـرم
از اميرالمؤمنين عليه السلام روايت است كه:
افراد عيب دار، دوست دارند تا عيوب مردم را پخش كنند، تا بهانه اى براى معايب خويش فـراهم آيد (با يافتن شريك جرم، مى كوشند خطاى خويش را پنهان كنند).
نمایش منبع
بخش دوم
در روابط اجتماعى
آبـرو و سـؤال
عـلى عليه السلام فرمود:
آبروى تو جامد است و درخواست، آن را قطره قطره مى ريزد. پس ببين كه آبروى خويش را نزد چه كسى فرو مى چكانى؟
دست طلب چو پيش كسان مى كنى دراز
پل بسته اى كه بگذرى از آبروى خويش
«صائب»
پل بسته اى كه بگذرى از آبروى خويش
«صائب»
نمایش منبع
آثار سوء مجادله
على عليه السلام فرمود:
از كشمكش وجدال وخصومت بپرهيزيد، كه اينها دلها را نسبت به برادران، بيمار مى سازد و بر شاخه جدال و دشمنى، نفاق مى رويَد.
نمایش منبع
آثـار هـديّـه
رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود:
«هديه»، دوستى مى آورد و رابطه برادرى را استوار مى كند و كينه را مى زدايد، هديه به يكديگر بدهيد تا محبّت بيابيد.
نمایش منبع
اعلام دوستى
امام صادق عليه السلام فرمود:
هرگاه كسى را دوست داشتى به او خبر بده، چرا كه اين كار، دوستى ميان شما را استوارتر مـى سازد .
.نمایش منبع
انتــقاد در جـمـع
على عليه السلام فرمود:
نصيحت كردن تو (ديگرى را) در حضور جمع،
خُرد كردن و كوبيدنِ شخصيّت طرف است.
نمایش منبع
بدبينى و احساس وحشت
على عليه السلام فرمود:
آنكس كه گمان خود را نيكو نسازد (و بدبين باشد) از هر كسى وحشت مى كند.
نمایش منبع
بدگمان، تنها مىماند
اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود:
بدحال ترين مردم كسى است كه بخاطر بدگمانى اش، به هيچ كس اطمينان نمى كند، در نتيجه بخاطر بدرفتارى اش كسى براى او نمى ماند.
نمایش منبع
پيامد جدال و شوخى
امام صادق عليه السلام فرمود:
مجادله مكن، كه شخصيّت و عظمتت مى رود،
و شوخى مكن، كه بر تو گستاخ مى شوند.
نمایش منبع
خـصلتـهاى پنـهان
اميرمؤمنان عليه السلام فرمود:
معاشـرت، خصلتها و اخلاق پنهان را
آشكار مى سازد.
تو اوّل بگو باكيان زيستى
پس آنگه بگويم كه تو كيستى
پس آنگه بگويم كه تو كيستى
نمایش منبع
خـوديـابى
اميرمؤمنان عليه السلام فرمود:
در شگفتم از كسى كه گمشده خود را مى جويد، در حالى كه «خود» را گـم كرده و در پى يـافتن آن نيست!
نمایش منبع
دوســت يـابى
على عليه السلام فرمود:
ناتوان ترين مردم، كسى است كه از «دوست يابى» ناتوان باشد. و عاجزتر از او كسى است كه برادران و دوستان خود را نتواند نگهدارد.
سنگى به چند سال شود لعل پاره اى
زنهار تا به يك نفسش نشكنى به سنگ
«سعدى»
زنهار تا به يك نفسش نشكنى به سنگ
«سعدى»
نمایش منبع
رنج روحـى بداخـلاق
امام صـادق عليه السلام فرمـود:
هركس بداخلاق باشد،
خودش را شكنجه و آزار مى دهد.
نمایش منبع
روحيّـههاى حيـوانى
امام صادق عليه السلام فرمود:
كسانى را كه دوست خودت مى پندارى، اگر آنان را امتحان كنى، خواهى يافت كه بر چند طبقه و گروهند:
گروهى همچون شيرند، پر خوراك و حمله آور، گروهى چون گرگند، در زيان رسانى و درندگى، گروهى همچون سگند، در دُم جنباندن و چاپلوسى، گروهى مانند روباهند، در نيرنگ و دله دزدى. چهره ها مختلف است، ولى كارشان يكى است.
نمایش منبع
عوارض جسمى حسد
على عليه السلام فرمود:
تندرستى، از كمبود (يا نبودن) حسد
به دست مى آيد.
تــوانـم آن كه نـيازارم انــدرون كـسى
حسود را چه كنم؟ كو ز خود به رنج، در است
«سعدى»
حسود را چه كنم؟ كو ز خود به رنج، در است
«سعدى»
نمایش منبع
لباسهاى طغـيان آور
امام صادق عليه السلام فرمود:
هرگاه بدن، لباس نرم بپوشد، طغيان مى كند!
نمایش منبع
مسـؤولان بركـنار
على عليه السلام فرمود:
تكبّر ورزيدن تو در دوران رياست و سرپرستى،
موجب ذلّت در ايّام بركنارى است.
نمایش منبع
نشـانههاى ريـاكار
على عليه السلام فرمود:
رياكار را سه نشانه است:
هرگاه مردم را ببيند، با نشاط و تحرّك مى شود،
هرگاه تنهاست، سست و بى حال است،
و دوست دارد در همه كارهايش او را تعريف كنند.
نمایش منبع
هــمـدلى
صالح بن حكم گويد:
شنيدم مردى از امام صادق عليه السلاممى پرسيد: گاهى مردى به من مى گويد: دوستت دارم. از كجا بدانم كه (راست مى گويد و) دوستم دارد؟
حضرت فرمود:
قلب خودت را بيازماى، پس اگر تو او را دوست دارى، بدان كه او نيز تو را دوست دارد .
.نمایش منبع
هـمرنگى روحـها
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود:
روحها، لشكريانى آراسته اند.
روحهايى كه همديگر را بشناسند با هم الفت مى يابند و آنها كه يكديگر را نشناسند، اختلاف پيدا مى كنند .
.نمایش منبع
امام كاظم عليه السلام:
لَيْسَ مِنّا مَنْ لَمْ يُحاسِبْ نَفْسَهُ فى كُلِّ يَوْمٍ فَاِنْ عَمِلَ خَيْرا اسْتَزادَ اللّهَمِنْهُ وَ حَمِدَ اللّهَ عَلَيْهِ وَ اِنْ عَمِلَ شَيْئا شَرّا اسْتَغْفَرَ اللّهَ وَ تابَ اِلَيْهِ؛
از ما نيست كسى كه هر روز اعمال خود را محاسبه نكند تا اگر نيكى كرده از خدا بخواهد بيشتر نيكى كند و خدا را بر آن سپاس گويد و اگر بدى كرده از خدا آمرزش بخواهد و توبه نمايد.
الاختصاص، ص 26
.jpg "عمل یا أمل؟")
.jpg "پاک کننده گناهان")
- رسول خدا صلی الله علیه و آله 11014 حدیث
- فاطمه زهرا سلام الله علیها 90 حدیث
- امیرالمؤمنین علی علیه السلام 17430 حدیث
- امام حسن علیه السلام 332 حدیث
- امام حسین علیه السلام 321 حدیث
- امام سجاد علیه السلام 880 حدیث
- امام باقر علیه السلام 1811 حدیث
- امام صادق علیه السلام 6388 حدیث
- امام کاظم علیه السلام 664 حدیث
- امام رضا علیه السلام 773 حدیث
- امام جواد علیه السلام 166 حدیث
- امام هادی علیه السلام 188 حدیث
- امام حسن عسکری علیه السلام 233 حدیث
- امام مهدی علیه السلام 82 حدیث
- حضرت عیسی علیه السلام 245 حدیث
- حضرت موسی علیه السلام 32 حدیث
- لقمان حکیم علیه السلام 94 حدیث
- خضر نبی علیه السلام 14 حدیث
- قدسی (احادیث قدسی) 43 حدیث
- حضرت آدم علیه السلام 4 حدیث
- حضرت یوسف علیه السلام 3 حدیث
- حضرت ابراهیم علیه السلام 3 حدیث
- حضرت سلیمان علیه السلام 9 حدیث
- حضرت داوود علیه السلام 21 حدیث
- حضرت عزیر علیه السلام 1 حدیث
- حضرت ادریس علیه السلام 3 حدیث
- حضرت یحیی علیه السلام 8 حدیث
تــعــداد كــتــابــهــا : 111
تــعــداد احــاديــث : 45456
تــعــداد تــصــاویــر : 3838
تــعــداد حــدیــث روز : 685